Van kinderporno tot onthoofdingen: dit gebeurt er in de WhatsAppgroepen van scholieren
In WhatsAppgroepen van scholieren worden de schokkendste dingen gedeeld.
Beelden van seksueel misbruik van peuters, naaktfoto's van jonge kinderen en
video's waarin mensen worden onthoofd.
Dat blijkt uit onderzoek van RTL Nieuws, dat de afgelopen
maanden toegang had tot tientallen WhatsAppgroepen van scholieren tussen
de 12 en 16 jaar oud. De groepen hebben veelal honderden leden die samen
dagelijks duizenden berichten sturen.
Experts waarschuwen voor de gevaren en ouders maken zich
zorgen: "Je hebt geen idee wat er allemaal op die telefoon gebeurt."
Let op: dit artikel bevat schokkende passages.
Emotioneel afgestompt
Een deel van de berichten bevat zeer schokkend materiaal. Naast
kinderporno en wraakporno gaat het om zeer gewelddadige video's waarin mensen
worden vermoord, maar ook om racistisch en antisemitisch beeldmateriaal of
nazipropaganda.
Sommige scholieren hebben nachten wakker gelegen door het
bekijken van de beelden. Dat is het kortetermijneffect, stelt bijzonder
hoogleraar mediaopvoeding Peter Nikken van de Erasmus Universiteit: "Op de
lange termijn kunnen kinderen dit soort gruwelijke beelden normaal gaan vinden,
waardoor ze emotioneel afgestompt raken."
Schokkende beelden
Binnen de WhatsAppgroepen worden veel zeer gewelddadige video's
gedeeld: onthoofdingsvideo's van IS, slachtpartijen van Boko Haram of video's
met brute afrekeningen uit Mexico. De beelden zijn vaak van hoge kwaliteit en
schokkend. Je kunt bijvoorbeeld duidelijk zien hoe een lichaamsdeel wordt
geamputeerd of een oog wordt uitgestoken.
Ook verspreiden de leden veelvuldig wraakporno. Soms gaat het om
naaktfoto's of -video's van een klasgenootje, veel vaker worden beelden van
willekeurige jongens en meisjes verspreid. Zo valt te zien hoe een jonge jongen
met een stijf geslachtsdeel voor de spiegel staat, maar ook hoe een zeer jong
meisje haar borsten laat zien.
Een 14-jarige jongen pleegde in 2017 zelfmoord nadat een meisje
zijn naaktfoto op Instagram had geplaatst. Deze foto wordt ook nog regelmatig
gedeeld binnen de WhatsApp-groepen.
Kinderporno
In sommige WhatsAppgroepen delen de leden
zelfs kinderporno. Er worden onder andere beelden verspreid van een peuter
die wordt misbruikt door een oudere man.
Ook de 14-jarige Sophie ontving kinderporno via zo'n
WhatsAppgroep. Ze raakte rond groep 8 bevriend met mensen buiten haar school,
en werd op die manier aan een 'rare WhatsAppgroep' toegevoegd: "Daar kende
ik bijna niemand en er werden allemaal rare dingen gestuurd, zoals kleine
kinderen die verkracht worden of filmpjes van IS", vertelt ze aan RTL
Nieuws.
Stickers
De populariteit van WhatsAppgroepen is sinds de komst van
stickers in de chatapp flink toegenomen. Gebruikers kunnen zelf stickers
maken, opslaan en delen. In tegenstelling tot foto's en video's komen de
stickers niet in je fotogalerij te staan, waardoor de drempel om iets
schokkends te delen lager ligt.
De stickers worden veelvuldig ingezet om anderen te pesten. Denk
aan een foto van een meisje met daarop een seksistische tekst en haar
06-nummer. Maar er zijn ook veel racistische, antisemitische en nazistische
stickers in omloop.
Een andere opvallende categorie stickers zijn overleden of
vermoorde jongeren, onder wie Anne Faber, Nicky Verstappen en de verdronken
Loes uit Epe.
Shockstandaard
Het gaat uiteindelijk allemaal om erbij willen horen, zegt
Michiel Kalverda. Hij geeft lessen mediawijsheid aan jongeren. "Als vier
kinderen in de klas giebelen om iets, wil je weten waar ze het over
hebben." Datzelfde geldt voor deze groepen op WhatsApp, legt hij uit.
"Om in zo'n groep te mogen, moet je jezelf bewijzen. Als er vijftien
keer beelden van een lijk worden gedeeld, wil je dat overtreffen. Zo
wordt de shockstandaard al snel verhoogd."
Het is overigens typisch puberaal gedrag om de grenzen op te
zoeken, vervolgt Kalverda. Hij omschrijft WhatsApp als het nieuwe schoolplein.
"Het is nu de belevingswereld van pubers. Waar je vroeger op het
schoolplein of op MSN heftige plaatjes uitwisselde, doen pubers dat nu op
WhatsApp."
Vuiligheid
De schokkende beelden die in deze WhatsAppgroepen worden
verstuurd, komen vaak terecht op de smartphones van de scholieren. Dat ontdekte
ook de 55-jarige vader Fulco, die afgelopen augustus kinderporno aantrof op de
telefoon van zijn 16-jarige zoon. Hij greep direct in: zijn zoon moest uit die
groepen, en hij installeerde software op de telefoon waarmee hij het
internetgedrag van zijn zoon in de gaten kan houden.
"Als wij als maatschappij het prima vinden dat onze
kinderen aan deze vuiligheid worden blootgesteld, en dat ze op die manier hun
normen en waarden verlagen door deze beelden als pesterij of amusement te
gebruiken, betalen we later de rekening", vertelt hij tegen RTL Nieuws.
Tot het einde van het schooljaar blijft de software op de telefoon van zijn
zoon.
Bureau Halt
Het komt vaak voor dat kinderen via zo'n WhatsAppgroep
kinderporno ontvangen, vertelt Nanet Janssen van Bureau Halt. Zij spreekt
regelmatig met jongeren die kinderporno naar anderen sturen, en legt hen uit
dat het strafbaar is. Ook vertelt ze over wat voor impact het heeft op de
slachtoffers.
"Het ontvangen van de beelden is niet direct strafbaar,
want daar kun je niets aan doen", stelt Janssen. "Maar het wordt
strafbaar na het doorsturen, laten zien aan een ander of het
filmpje in je bezit houden."
Haar advies? Blijf praten met je kind. "Kijk eens mee met
met je kind en zijn of haar telefoon. En dan niet iets van 'hey, wat doe je',
maar laat ze eens uitleggen hoe WhatsApp werkt, wat ze ermee doen en vraag eens
wat ze zouden doen als ze zo'n filmpje ontvangen."
Hoe kreeg RTL Nieuws toegang?
Voor ons onderzoek gebruikten we verschillende
prepaid-simkaarten om anonieme 06-nummers te verkrijgen. Daarmee maakten we
onder verschillende namen WhatsAppprofielen aan.
In WhatsAppgroepen worden meestal uitnodigingslinks gedeeld om
toegang te krijgen tot andere groepen. Op die manier hebben wij gedurende
enkele maanden toegang gekregen tot vele tientallen WhatsAppgroepen.
Wij namen niet deel
aan gesprekken en hebben zelf geen beelden gedeeld. Na publicatie zijn alle
opgeslagen beelden en screenshots veilig verwijderd.
Uit de groep gegooid
De meeste WhatsAppgroepen worden door een
club vrienden of vriendinnen opgericht. Zo'n groep wordt steeds groter als
de uitnodigingslink bij anderen, bijvoorbeeld buiten de school,
terechtkomt. Hoe meer mensen in jouw groep, hoe populairder je bent,
stellen de scholieren.
Sommige leden hebben kritiek op de schokkende beelden die binnen
de groepen worden gedeeld. Zij worden door de andere leden belachelijk gemaakt
en soms uit de groep gegooid. Daar zijn de scholieren die we spraken ook bang
voor: dat ze geen onderdeel meer uitmaken van de groep, en zo hun status op
school verliezen.
Als je niet in de groep zit, hoor je er niet bij, vertelt de
15-jarige Jasmin. "Als je uit de groep stapt, ben je een sukkel. Ik denk
dat niemand daar bewust over nadenkt, maar dat zit er ergens wel. Je hoort in
zo'n groep te zitten, want dan hoor je erbij."
WhatsApp
WhatsApp maakt gebruik van end-to-end-encryptie. Deze krachtige
versleuteling plaatst elk bericht, foto en video in een digitale kluis. Alleen
de ontvanger heeft de sleutel en kan zien wat er in die kluis zit.
Hierdoor kunnen WhatsApp, je internetprovider en de
opsporingsdiensten niet zien wat er allemaal binnen zo'n groep wordt
gedeeld: zij zien hooguit dat er digitale kluizen heen en weer worden
verstuurd.
End-to-end-encryptie
beschermt je privacy, maar het biedt ook de mogelijkheid dat je ongestoord
dergelijke beelden kunt verspreiden.
Meldpunt voor WhatsApp
Het Expertisebureau
Online Kindermisbruik (EOKM) komt begin volgend jaar met een speciaal meldpunt
voor kinderporno die in dit soort WhatsAppgroepen wordt verspreid, bevestigt
directeur Arda Gerkens tegen RTL Nieuws. "Elke week krijgen we
telefoontjes van bezorgde ouders, en we weten van de politie dat daar ook
regelmatig aan de balie ouders staan met dit materiaal."
Volgens
Gerkens schrikken veel ouders van de video's die ze via deze groepen ontvangen,
omdat ze niet weten wat ze ermee moeten doen. Met het meldpunt kijkt het team
van het EOKM naar de beelden en kan het, indien nodig, de politie inschakelen
om de zaak te onderzoeken.
Daarnaast
werkt Gerkens aan een video die leden van zo'n WhatsAppgroep kunnen verspreiden
als er kinderporno wordt gedeeld. De video brengt de boodschap van een
slachtoffer van seksueel kindermisbruik, om zo de impact van het delen van dit soort
video's bij de leden kenbaar te maken.
Gerkens:
"Simpel gezegd laat de video zien waarom je dit soort filmpjes niet moet
verspreiden. Niet alleen omdat het strafbaar is, maar ook omdat slachtoffers er
keer op keer mee worden geconfronteerd en gekwetst."
Reacties
Een reactie posten