Waarom schamen we ons voor ons naakte lichaam?

De ene persoon heeft er geen enkel probleem mee om in z’n blootje over het strand te lopen, de ander houdt het liefst al z’n kleren aan. Waar komt het verschil in schaamte voor het naakte lichaam vandaan? We bespraken het met cultuurpsycholoog Maerten Prins.

 

In onze serie Naakt! zien we presentator Linda de Munck haar blote borsten tonen voor de camera. Voor haar is dit geen enkel probleem, maar veel vrouwen in Nederland houden hun shirt en bh het liefst aan.

In de jaren zestig en zeventig was dat wel anders. Op de stranden was het voor vrouwen normaler om geen bikinitopje te dragen dan wel, en de vorm van de borst scheen door het t-shirt van menig vrouw heen. Het dragen van een bh zagen velen namelijk als een beperking van hun vrijheid. Hoe kan het dat dat nu zo anders is? En is het één eigenlijk wenselijker dan het ander? “Wat jij ziet als ‘normaal’ en ‘vrij’ fluctueert over de tijd,” zegt cultuurpsycholoog Maerten Prins

Liefdesbaby

Prins geeft meerdere cursussen aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, maar zijn ‘liefdesbaby’ zoals hij het zelf noemt, is het vak ‘Psychologie van de Seksualiteit’. Vooral het feit dat hij studenten echt wat kan meegeven waar ze ook de rest van hun leven wat aan hebben, vindt Prins belangrijk. “Een deel van de cursus is seksuele voorlichting, waarin ik best ver inga op de biologie. Dat is voor veel studenten al een ontzettende eyeopener. Sommige hebben dat nooit gehad, of heel beperkt.

“Ook vind ik het belangrijk in de cursus te benadrukken dat er niet iets is als ‘normaal’. Niet qua uiterlijk, niet qua seksuele gevoelens en gedachtes, niet qua genderidentiteit. Alleen al het feit dat dit benoemd wordt, heeft veel waarde voor studenten.”

Dat zijn studenten de lesstof ook buiten de schoolbanken belangrijk vinden, blijkt wel uit het speciale discussieforum dat Prins heeft aangemaakt. Op dit forum kunnen de studenten anoniem met elkaar in gesprek over onderwerpen die met seksualiteit te maken hebben. En daar wordt veel gebruik van gemaakt. Prins: “De studenten hebben het over allerlei onderwerpen. Pijn na het orgasme, weinig behoefte hebben aan seks, naturisme, operaties aan de vulva, van alles. Het is bijna een soort zelfhulpgroep. Af en toe worden er ook zulke open, kwetsbare dingen gezegd in die groep. Daar heb ik echt bewondering voor.”

Liever anoniem

Hoe open de gesprekken op het forum ook zijn, de bijdrages zijn anoniem, wat toch een soort schaamte om over seksualiteit te praten impliceert. De schaamte die zij voelen is zeker niet uitzonderlijk: dat je onderwerpen die met seks te maken hebben alleen openlijk met intimi bespreekt, zal voor velen herkenbaar zijn. Net als dat veel mensen hun naakte lichaam niet zomaar aan iedereen laten zien.

Deze schaamte is voor een groot deel cultureel bepaald, meent Prins. “Er zijn natuurlijk genoeg andere culturen waar vrouwen gewoon met ontblote borsten lopen, of waar mannen slechts peniskokers dragen.

"Maar hier groeien mensen op in een cultuur waar vooral vrouwenlichamen met borsten en vulva’s, maar ook penissen geseksualiseerd worden. Die lichaamsdelen zijn verbonden aan het idee ‘daar kun je seks mee hebben’ en het taboe op seks is in onze cultuur al zo oud als Adam en Eva, die zich na het eten van de appel begonnen te schamen voor hun lichaam. We noemen de genitaliën dan ook de ‘schaamstreek’. Voor de vulva was niet heel lang geleden nog niet eens een naam. Die noemde je de ‘voorbips’ of je had het over ‘daaronder’.”

Schaamhaar met strikjes

Toch zijn er ook binnen de westerse cultuur tijden geweest waar meer bloot werd laten zien. Zo liepen jonge mannen in de middeleeuwen rond in zogeheten ‘Pluderhosen’: een soort pofbroek waar ze gaten in knipten waardoor delen van het lichaam te zien waren en waar het schaamhaar -versierd met strikjes - door naar buiten stak. Ook de tijd waarin je opgroeit, bepaalt dus hoe je over seks en naakt denkt.

“Dat geldt natuurlijk ook voor mij,” zegt Prins. “Ik vind het bijvoorbeeld niet normaal als mensen in het openbaar seks hebben, dat zou ik heel raar vinden. Maar je kunt je ook afvragen waarom ik dat nou erg vind. Apen doen het ook gewoon open en bloot en daar stoort niemand zich aan. Het is een gevolg van mijn opvoeding en cultuur dat ik dat raar vind.

“Ook is het voor mij normaal als vrouwen geen bh aan hebben en zich niet schamen voor hun borsten, omdat ik ben opgegroeid in de jaren zestig en zeventig, toen geprobeerd werd het vrouwenlichaam te bevrijden van de seksualisering. In die tijd was het normaal om geen bh te dragen en met blote borsten op het strand te liggen. Terwijl het nu weer normaler is om wél een bh te dragen, onder het motto: het zijn mijn borsten, die hoeft niemand te zien. Dus wat jij ziet als ‘normaal’ en ‘vrij’ fluctueert erg over de tijd.”

Naaktfoto’s

Dat vrouwen minder vaak in het openbaar hun borsten ontbloten, vindt Prins overigens ook om andere redenen begrijpelijk. “In de tweede aflevering van Naakt! was de conclusie dat mensen banger zijn om zich naakt te laten zien dan vijftig jaar terug, omdat ze preutser zijn geworden. Maar dat is volgens mij niet het hele verhaal.

“Mensen kleden zich nu ook minder snel uit dan vroeger, omdat nu iedereen een telefoon heeft met een hoge kwaliteit camera. Van grote afstand kan iemand jouw naakte lichaam vastleggen en op internet slingeren, waar het tot in de eeuwigheid der dagen kan rondgaan. Dat kon vroeger niet. Dus ik denk niet dat het feit dat we minder bloot laten zien alleen te maken heeft met een toegenomen schaamtegevoel voor het naakte lichaam.”

Desastreuze gevolgen

De cultuur waarin je opgroeit en de tijd waarin je geboren bent, bepaalt dus voor een groot deel hoe je denkt over naakt. Maar ook tussen mensen die opgegroeid zijn in dezelfde cultuur en rond dezelfde tijd, zijn er verschillen in schaamte over het blote lichaam. Hoe dat precies komt, is lastig te zeggen, vindt Prins.

“Maar ik denk dat het voor het grootste deel zit in de opvoeding al vroeg in de jeugd. Het blijkt ook uit onderzoek dat ouders soms door één ongelukkige opmerking een ontzettende impact kunnen hebben op het zelfbeeld van met name jonge meisjes.

“Als een ouder bijvoorbeeld zegt ‘Ben je niet een beetje dik aan het worden?’, precies op het moment dat een meisje daar gevoelig voor is, kan dat desastreuze gevolgen hebben. Bij jongens is dat minder, omdat die in onze cultuur niet zozeer afgerekend worden op hun lichaam, maar meer op hun prestaties en kunnen. Als mensen zich niet schamen voor hun naakte lichaam, komt dat denk ik vooral doordat ze een goede opvoeding hebben gehad.”

Irreëel lichaamsbeeld

Of mensen zich nou wel of niet naakt willen laten zien, maakt volgens Prins uiteindelijk niet veel uit. Er is echter wel één belangrijke voorwaarde: “Als mensen ervoor kiezen hun lichaam niet te laten zien, omdat ze vinden dat ze niet voldoen aan de ‘norm’, dan vind ik dat wel degelijk een probleem.

“Op sociale media zijn natuurlijk voornamelijk perfecte, mooi uitgelichte lichamen te zien. Wat je om je heen ziet, bepaalt voor een groot deel ons idee van hoe een lichaam eruit hoort te zien en daar spiegelen we ons zelf aan. De irreële beelden van Instagram kunnen er zo voor zorgen dat ons lichaamsbeeld lager wordt en we weten uit onderzoek dat je je door een lager lichaamsbeeld ongelukkiger voelt. Dus de constante blootstelling aan onrealistische lichamen is iets wat wat mij betreft anders zou mogen.

“Maar of iemand, zoals Linda in Naakt!, ervoor kiest om openlijk haar borsten te laten zien, of dat iemand juist denkt ‘ik ben trotst op mijn lichaam, maar jij hebt daar helemaal niks te maken, dus ik laat mijn borsten níét zien’, is wat mij betreft allebei prima. Het belangrijkste is dat je goed in je vel zit.”

Kijk Naakt!

De driedelige serie is nu te zien bij HUMAN op het YouTube-kanaal van NPO 3LAB.

https://www.human.nl/naakt/2021/grenzen.html

Bron: https://www.human.nl/naakt/lees/maerten-prins.html